Gölge öğretmen nedir?
MEB tarafından yayınlanan genelgeye göre, tam zamanlı kaynaştırma/bütünleştirme öğrencisi olan otizmli çocukların eğitiminde ‘kolaylaştırıcı kişi’ (gölge öğretmen) uygulamasının hayata geçirilmesi, -ilgili mevzuat tamamlanıncaya kadar- Makam Oluru ile uygun görüldü.
Özel gereksinimli çocukların kaynaştırma/bütünleştirme eğitiminde faydalanılan gölge öğretmen nedir, gölge öğretmenin faydaları ve sınıftaki temel sorumlulukları nelerdir? Tohum Otizm Vakfı Bilimsel Danışma Kurulu Üyesi Prof. Dr. Bülbin Sucuoğlu yanıtladı…
Gölge öğretmen nedir, özel gereksinimli çocuk için sağladığı fayda nelerdir?
Çocuklar farklı hızlarda öğrenir ve bazı çocuklar okul öncesi ve ilkokul yıllarında ek desteklere gereksinim duyarlar. Gölge öğretmenin görevi burada başlar. Gölge öğretmen erken yıllarda, okul öncesi ve ilkokul döneminde, özel gereksinimli bir çocukla bireysel olarak çalışan yardımcı öğretmen olarak tanımlanabilir. Gölge öğretmen çocuk için öğrenme fırsatlarını belirlemek, güçlüklerle karşılaştığı öğretim ortamını uyarlamak ve çocuğun kendisine gereksinimi olduğu durumları fark etmek üzere yoğun ve nitelikli eğitim almış kişidir. Yarı profesyonel, yardımcı öğretmen, bazen de akran öğretici olarak da adlandırılabilen gölge öğretmen, genel olarak çocuğun akranları ile iletişim / etkileşim kurmasını ve sınıfta verilen görevleri tamamlamasını sağlar. Farklı öğrenme problemleri / güçlükleri olan çocukların özelliklerini temel alarak onları destekler. Akademik becerileri yanı sıra akranları ile sosyal etkileşimlerini, etkileşim kurmalarını sağlayacak sosyal davranışları anlamalarını ve uygun ortamlarda kullanmalarını destekler. Bulundukları ortamda kabul edilen kurallar ile oyun kurallarını öğrenmelerini ve kurallara uymalarını sağlar. Çocuğun temel kavramları öğrenmesini sağlayarak öğrenme sürecindeki açıklarını kapatır, kendine güven duyması için onu destekler, akranları ile olumlu ilişkiler kurması için yardım eder. Ayrıca öğrenmesi için onu cesaretlendirerek bağımsız olması için destek sunar, böylece derslerindeki sürekliliği de sağlar.
Özel gereksinimli çocukla bireysel çalışan gölge öğretmen, grup ya da bireysel olarak sosyal beceri öğretimi yapabilir. Kendinin ve diğerlerinin farkında olma, duyguları ve nedenlerini tanıma ve tanımlama, diğerlerinin bakış açısını alma, iletişim becerileri, arkadaşlık becerileri ve grupla çalışma becerileri gibi sosyal becerilerin öğretimini yapar ve çocuğun bu becerileri gerekli ortam ve durumlarda kullanmasını, genellemesini sağlar.
Her çocuğun özellikleri ve gereksinimlerinin farklı olması nedeniyle, gölge öğretmenin kullandığı yöntem teknik ve stratejiler çocuğun özellikleri ve gereksinimlerine göre farklılaşır. Tüm gün boyunca çocukla birlikte okulda olması bekleyen gölge öğretmenin rolü, çocuğun sınıf düzeyi, yaşı, eğitim geçmişi, öğrenme özellikleri ve sosyal-duygusal özelliklerini anlayarak, onun okul ortamına uyum sağlaması için yardım etmek, öğrenmesi ve gelişmesi için uygun stratejileri kullanmak olarak özetlenebilir. Son yıllarda sayıları artan gölge öğretmenler, genel eğitim ve bütünleştirme sistemi içinde önemli rol oynar ve çocuğun nitelikli eğitimden diğerleri ile eşit şekilde yararlanmasını sağlarlar.
Özel gereksinimli çocuk bütünleştirilmiş ortamlarda, gölge öğretmenden gereksinimleri doğrultusunda ek destek alarak akranları ile birlikte eğitime katılır, kendi hızında öğrenir ve öğrenmeye devam eder. Diğer taraftan gölge öğretmen, çocuğun gelişimini desteklemek konusunda hem ebeveynler hem de okul için önemli bir kaynaktır. Gölge öğretmenden beklenen yararların elde edilebilmesi ve çocuk için belirlenen hedeflere ulaşılabilmesi için temel koşul, sınıf öğretmeni, ebeveyn ve gölge öğretmen arasında etkili ve güvene dayalı iletişim ve iş birliği sağlanmasıdır. Gölge öğretmenin olması ile ebeveynin sistemden ve eğitimden memnuniyeti, çocuğunun bireysel eğitim alması ve desteklenmesi nedeniyle artar.
Gölge öğretmenin sınıftaki temel sorumlulukları nelerdir? Kimler gölge öğretmen olmalı?
Gölge öğretmen olacak kişinin uygun bir eğitim almış olması, özel gereksinimli çocukla bütünleştirilmiş ortamlarda tüm gün boyunca çalışmak üzere yetiştirilmiş olması gereklidir. Uygun bir eğitim sürecinden geçmemiş kişilerin gölge öğretmen olarak çalışması ile sistem amacına ulaşamaz. Gölge öğretmenin amacı çocuğun bağımsızlığı artırmak ve olumsuz davranışlarla baş etmek olmasına karşın, iyi eğitim almamış öğretmen genellikle çocuğun yanında oturarak, ödevlerinde / görevlerinde ona yardım ederek bağımsızlığını artırmak yerine azaltabilir. Ayrıca fark etmeden çocuğun akranları ile doğal iletişimini sınırlandırabilir.
Gölge öğretmenin temel sorumluluğu, okul öncesi kurum ya da ilkokulda olan özel gereksinimli çocuğa ipucu sunmaktır. İpuçları en ılımlı şekilde sunulmalı, örneğin çocuğun yanında durarak “hadi git oyna” ya da “hadi yaz” yönergelerini çocuğa doğrudan sunmak yerine, bu görevleri yerine getirebilmesi için ipuçlarını (görsel ipuçları ya da etkinlik çizelgeleri) önceden hazırlayarak, beklenen görevin ipuçları ile yerine getirilmesini sağlamalıdır. Çocuğun bir etkinlikte yanlış yapmasını / yanlış davranışı sergilemesini beklemek ve davranışı düzeltmek yerine, etkinlik öncesinde ipuçlarını kullanarak beceriyi / davranışı / görevi kendi kendisine yapmasını sağlamalıdır. Bir masa başı etkinlikte, gölge öğretmen etkinlikte uyulması gereken kuralları önceden hatırlatarak, çocuğun arkasında durmalı (yanında değil) ve gerekirse / çocuğun gereksinimi olursa ipucu sunmalı ve beklenen görevi / beceriyi tamamladığı zaman ödüllendirmelidir.
Gölge öğretmen gerekli durumlarda evde öğretim yapması beklenebilir, çocukla çalışan profesyoneller, ebeveynler ve sınıf öğretmeni için destekleyici çalışma oturumları düzenleyebilir. Gölge öğretmenin sorumlulukları şöyle özetlenebilir:
- Özel gereksinimli öğrencinin sınıf ortamında uygun davranışları sergilemesini sağlar,
- Gerekliyse sınıf içi ödevlerini ve görevlerini tamamlaması için çocuğa rehberlik eder,
- Çocuğun bireyselleştirilmiş eğitim planındaki öğretimsel hedeflere ulaşmasını sağlar,
- Çocuğun gelişmesi ve öğrenmesine ilişkin veri toplar,
- Çocuğun gelişmesi ve öğrenmesi ile ilgili bilgileri ebeveynlere, okul idaresine ve diğer paydaşlara düzenli olarak sunar.
Bir çocuğun gölge öğretmen ihtiyacına dair kararı kim vermeli?
Bir çocuğun gölge öğretmeni olmasına, sınıf öğretmeni, rehber öğretmen, varsa özel eğitim öğretmeni ve ebeveynden oluşan bir ekip tarafından karar verilir. Öğretmen ya da ebeveyn bu ekibe başvurarak, çocuğun bir gölge öğretmeni olmasını talep edebilir.
Gölge öğretmen eğitimi nasıl olmalı?
Gölge öğretmenin sorumluluklarını yerine getirmesi için belli dersleri içeren bir eğitim programını tamamlamış olmalıdır. Derslerde yetersizlik türleri ve farklı yetersizlikleri olan çocuklarla çalışmak konusunda bilgi ve beceri sunulmalıdır. Otizm spektrum bozukluğu, hiperaktivite ve dikkat dağınıklığı, gelişimsel yetersizlikler ve özel öğrenme güçlükleri bu dersler arasında yer almalıdır. Ayrıca çeşitli konu, bilgi ve becerilerin nasıl ve hangi yöntemlerle öğretildiği de konusunda da bilgi sunulmalıdır. Gölge öğretmen çocuk gelişimi, erken çocukluk eğitimi ve / veya özel eğitim öğretmenliği alanlarında eğitim almış olmalıdır. Ancak önemli olan gölge öğretmen adaylarının mutlaka sınıf içi uygulama deneyimleri olmasının sağlanmasıdır. Nitelikli eğitim almış olan gölge öğretmenler, özel gereksinimli çocuğun sadece yetersizliklerine değil, güçlü yönlerine de odaklanarak, çocuk için gerçekçi öğretimsel hedefler belirleyecek, sınıf öğretmeni ile iş birliği ile çalışabilecek ve farklı öğretim yöntemlerini kullanarak çocuğun öğrenmesini sağlayacaktır.
Prof. Dr. Bülbin Sucuoğlu tarafından hazırlanan “Türkiye’de Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklar ve Bütünleştirme” raporuna erişmek için tıklayın.
